Akademik kariyer yapacağımız zaman
önümüze bir okuma listesi gelir genellikle, şunları şunları okumadan karşımıza
çıkmayın dercesine. Bazen internette sörf yaparken kimin hazırladığı belli
olmayan "okumanız gereken en iyi 10 roman" şeklinde listeler görürüz
ve hangisini okudum/okumadım diye kendimizi hesaba çekeriz. Kimileyin de değer
verdiğimiz bir yazarın hangi kitapları tavsiye ettiğini öğreniriz; akabinde
listedeki kitapları kendi okuma listemize dahil ederiz.
Okunacak/okunması gereken kitaplar
listelerine neden muhtaç olduğumuzu, hem bu okuma listelerini faydalı bulan hem
de bunlara muhalif duranların bakış açılarından dörder maddede kısaca
değerlendirmeye tabi tuttuk.
Okuma
Listelerinin Faydaları Var mıdır?
1) Elbette vardır. En başta, teamül bu yöndedir. Geleneksel
eğitim/öğrenim sistemimizde her zaman yazılı olmasa dahi bir okuma listesi
mevcuttu. İlim tahsil eden bir talebenin medresede okuyacağı da, irfan ve edep
talim eden bir dervişin tekkede okuyacağı da, bürokratik terbiyeden geçirilen
bir gencin enderun mektebinde okuyacağı da üç aşağı beş yukarı belliydi. Temele,
esasa, usule dair kitapları okuyarak donanım kazanan kişi, bilahare kendi
istidat ve kabiliyeti ölçüsünde okumalarını çeşitlendirir ve zenginleştirirdi.
Modern eğitim sisteminde belirlediğimiz 100 temel eser listelerinin birçok
eksiklik ve fazlalık barındırmalarına rağmen körpe zihinleri doğru kitaplara
sevketmekte büyük oranda başarılı olduğunu söyleyebiliriz.
2) Toplumdaki her birey, ne okuyacağını bilecek kadar bilince ve
farkındalığa sahip değildir; bilhassa genç sayılabilecek yaşlarda. Yüksek lisans
ve doktoraya heveslenen öğrencilerin basit meseleler hakkında hiçbir malumatı
olmamasının nedeni, alana dair temel bilgilere edinmesini sağlayacak başlıca
kaynaklardan haberdar olmamasıdır. Çalakalem yazarlığa soyunanların büyük
kısmı, şaheserlere ellerini bile sürmemişlerdir. Pazarlama ve kapitalizm
işbirliğiyle, tarihte hiç olmadığı kadar sayıca çok kitabın piyasayı istila
ettiği günümüzde, en azından lüzumlu-lüzumsuz ayrımını yapabilecek ve zevk
sahibi olabilecek seviyeye erişinceye dek, tecrübe sahiplerinin izinden gitmek
akıllıca bir fiildir.
3) Listelerin neye binaen oluşturulduğu bilimsel yasalarla
belirlenemediği için bunların öznellik içerdiği doğrudur. Saf bilimsel
muhtevada olmayan kitaplar, zaten bizatihi yazanın subjektif fikirlerini ihtiva
ederler. Bu, listelerin güvenilmez olduğu anlamına gelmez. Örneğin özellikle
son zamanlarda eleştirilen "edebiyat kanonu" ortadan kalksa, okur
zamanın acımasız darbelerine yenik düşmeden her çağın insanına hitap eden
klasikler başta olmak üzere birçok değerli kitaba nasıl ulaşır? İnsan ömrü iyi
kitaplara ulaşmak için kötü kitapları deneyimleyecek kadar uzun değildir.
Burada tartışılması icap eden husus listenin mevcudiyeti değil, listeyi yapan
kişinin veya kurumun ehil olup olmadığıdır.
4) Okuma listeleri umumiyetle bir usul/metot bağlamında
hazırlandıkları için sağlıklı bir okuma sürecini temin ederler. Hangi sahada
veya hangi yazarın kitabı olursa olsun belli bir okuma sırasının ve düzeninin
varlığı inkar edilemez. Mesela doğru dürüst roman okumamış birisinin Marcel
Proust’un Kayıp Zamanın İzinde serisini okuyup idarek etmesi oldukça
güçtür. Kendimden örnek verecek olursam; Cemil Meriç’ten ilk Umrandan
Uygarlığa’yı, Rene Guenon’undan ise ilk Niceliğin Egemenliği Ve Çağın
Alametleri’ni okumuştum. Diğer kitaplarını bitirdikten sonra anlamadığımı
anlamıştım ki zikrettiklerim daha sonra okunması gereken kitapları
arasındaymış.
Okuma
Listelerinin Zararları Var mıdır?
1) Bir okuma listesine tabi olmak, özgür düşünmeye ket vurur mu? Kitap
okumanın tefekkürü beslemek yerine düşünmeyi sınırladığı ender rastlanan bir
vakadır. Peki, nasıl olur da kitap okumak insanın düşünce ufkunu daraltır? Dini
bir cemaatin, ideolojik bir topluluğun veyahut bir takım siyasi görüşlere
angaje olmuş bir kurumun hazırladığı okuma listesindeki kitaplardan başka bir
şey okumaya tenezzül etmeyen bir kimse, bahsi geçen duruma duçar olabilir.
Gelgelelim bu tür bir okuma yapan ile listeyi hazırlayanlar genellikle aynı
zihniyette olduğundan bir nevi "alan razı, satan razı"dır. Bu tür bir
listeyi gören kişi, bunun belli bir amaca yönelik olduğunu anlayamayacak kadar
izan yoksunu ise varsın okumasın zaten.
2) Okuma listesinden bir kitap okumak, listede yer almayan bir
kitabın okunmamasına veya önemsenmemesine yol açar mı? "Listelerde olan
kitapları okuduğumuz için listelerde olmayan kitaplar okunmuyor" yargısı
bir tespit değil, yanlış sebep safsatasıdır (non causa pro causa). Okuma listelerinin
hiçbiri "diğer kitaplar değersizdir, önemsizdir" iddiasında değildir;
sadece bunlar bizim mühim bulduklarımız derler size. Sözgelimi "benim için
arkadaşlık ilişkisinde empati yapmak önemlidir" demek, cömertlik ya da
nezaket önemsizdir manasına gelmez.
3) Okuyacağımız kitabı seçerken başkalarının tayin ettiği bir listeye
uymak sıkıcı mıdır? Herhangi bir şeye bağlı kalmak, hele zihnimizin kanatlanıp uçtuğu
ve nadiren de olsa tam anlamıyla hür olduğumuzu hissettiğimiz kitap okuma eyleminde
kendimizi bir şeye bağlamak, hiç tercih edilebilir bir şey değildir. Fakat bu,
listede yer alan bütün kitaplar okuyanı sıkacaktır demek değildir. Okuyucu-okunan
ilişkisine dayalı mahrem bir alandır bu. Yalnızca yönledirme konusunda bir
bağlayıcılık söz konusudur ki bu da geçici bir müddettir. Okuma listesindeki
kitapları okuyanların belli bir gayesi olduğundan, maksada ulaşıldığında süreç
sonlanır.
4) Okuma listeleri kitap okumaktan soğutur mu? İlk üç soruyla beraber
bu soru da realiteden uzak bir sualdir. Bir okuma listesini kale aldığınızda,
onu sıkı sıkıya uygulayacağınıza dair söz vermeniz iktiza etmiyor. Kimse sizden
kimlik fotokopisi ve biyometrik fotoğraf alıp sizi kitap okuma kampında silah
altına almayacak. "Okuma listesindeki tüm kitapları okuyacağıma and
içerim!" şeklinde bir yemin törenine katılmayacaksınız. Bir listeden
birkaç kitap ayıklama, birçok listeden seçmeler yaparak kendi listenizi
oluşturma vb. birçok hakka sahipsiniz.
Son elli yılın en iyi 20 filmi,
İstanbul’da görülmesi gereken 10 müze, ölmeden önce yapılacak 100 şey vs. her
şeyin listesi var artık. Kitabın niye olmasın? Kimlerin, neye istinaden
hazırladığına dikkat ettiğimiz takdirde okuma listelerinden istifade
edebiliriz. Hatta, tecrübeyi göz ardı etmeyerek zamanımızı iyi değerlendirmemize
yarayacak bu listelere muhtacız.
Hiç yorum yok :
Yorum Gönder