Kitap Okuma Listelerine Neden Muhtacız?

(Kitap Okuma Listelerine Neden Muhtacız?; dunyabizim.com; 29.10.2019)

Akademik kariyer yapacağımız zaman önümüze bir okuma listesi gelir genellikle, şunları şunları okumadan karşımıza çıkmayın dercesine. Bazen internette sörf yaparken kimin hazırladığı belli olmayan "okumanız gereken en iyi 10 roman" şeklinde listeler görürüz ve hangisini okudum/okumadım diye kendimizi hesaba çekeriz. Kimileyin de değer verdiğimiz bir yazarın hangi kitapları tavsiye ettiğini öğreniriz; akabinde listedeki kitapları kendi okuma listemize dahil ederiz.

Okunacak/okunması gereken kitaplar listelerine neden muhtaç olduğumuzu, hem bu okuma listelerini faydalı bulan hem de bunlara muhalif duranların bakış açılarından dörder maddede kısaca değerlendirmeye tabi tuttuk.

Okuma Listelerinin Faydaları Var mıdır?

      1)  Elbette vardır. En başta, teamül bu yöndedir. Geleneksel eğitim/öğrenim sistemimizde her zaman yazılı olmasa dahi bir okuma listesi mevcuttu. İlim tahsil eden bir talebenin medresede okuyacağı da, irfan ve edep talim eden bir dervişin tekkede okuyacağı da, bürokratik terbiyeden geçirilen bir gencin enderun mektebinde okuyacağı da üç aşağı beş yukarı belliydi. Temele, esasa, usule dair kitapları okuyarak donanım kazanan kişi, bilahare kendi istidat ve kabiliyeti ölçüsünde okumalarını çeşitlendirir ve zenginleştirirdi. Modern eğitim sisteminde belirlediğimiz 100 temel eser listelerinin birçok eksiklik ve fazlalık barındırmalarına rağmen körpe zihinleri doğru kitaplara sevketmekte büyük oranda başarılı olduğunu söyleyebiliriz.

     2) Toplumdaki her birey, ne okuyacağını bilecek kadar bilince ve farkındalığa sahip değildir; bilhassa genç sayılabilecek yaşlarda. Yüksek lisans ve doktoraya heveslenen öğrencilerin basit meseleler hakkında hiçbir malumatı olmamasının nedeni, alana dair temel bilgilere edinmesini sağlayacak başlıca kaynaklardan haberdar olmamasıdır. Çalakalem yazarlığa soyunanların büyük kısmı, şaheserlere ellerini bile sürmemişlerdir. Pazarlama ve kapitalizm işbirliğiyle, tarihte hiç olmadığı kadar sayıca çok kitabın piyasayı istila ettiği günümüzde, en azından lüzumlu-lüzumsuz ayrımını yapabilecek ve zevk sahibi olabilecek seviyeye erişinceye dek, tecrübe sahiplerinin izinden gitmek akıllıca bir fiildir.

     3)   Listelerin neye binaen oluşturulduğu bilimsel yasalarla belirlenemediği için bunların öznellik içerdiği doğrudur. Saf bilimsel muhtevada olmayan kitaplar, zaten bizatihi yazanın subjektif fikirlerini ihtiva ederler. Bu, listelerin güvenilmez olduğu anlamına gelmez. Örneğin özellikle son zamanlarda eleştirilen "edebiyat kanonu" ortadan kalksa, okur zamanın acımasız darbelerine yenik düşmeden her çağın insanına hitap eden klasikler başta olmak üzere birçok değerli kitaba nasıl ulaşır? İnsan ömrü iyi kitaplara ulaşmak için kötü kitapları deneyimleyecek kadar uzun değildir. Burada tartışılması icap eden husus listenin mevcudiyeti değil, listeyi yapan kişinin veya kurumun ehil olup olmadığıdır.

     4) Okuma listeleri umumiyetle bir usul/metot bağlamında hazırlandıkları için sağlıklı bir okuma sürecini temin ederler. Hangi sahada veya hangi yazarın kitabı olursa olsun belli bir okuma sırasının ve düzeninin varlığı inkar edilemez. Mesela doğru dürüst roman okumamış birisinin Marcel Proust’un Kayıp Zamanın İzinde serisini okuyup idarek etmesi oldukça güçtür. Kendimden örnek verecek olursam; Cemil Meriç’ten ilk Umrandan Uygarlığa’yı, Rene Guenon’undan ise ilk Niceliğin Egemenliği Ve Çağın Alametleri’ni okumuştum. Diğer kitaplarını bitirdikten sonra anlamadığımı anlamıştım ki zikrettiklerim daha sonra okunması gereken kitapları arasındaymış.

Okuma Listelerinin Zararları Var mıdır?

    1)  Bir okuma listesine tabi olmak, özgür düşünmeye ket vurur mu? Kitap okumanın tefekkürü beslemek yerine düşünmeyi sınırladığı ender rastlanan bir vakadır. Peki, nasıl olur da kitap okumak insanın düşünce ufkunu daraltır? Dini bir cemaatin, ideolojik bir topluluğun veyahut bir takım siyasi görüşlere angaje olmuş bir kurumun hazırladığı okuma listesindeki kitaplardan başka bir şey okumaya tenezzül etmeyen bir kimse, bahsi geçen duruma duçar olabilir. Gelgelelim bu tür bir okuma yapan ile listeyi hazırlayanlar genellikle aynı zihniyette olduğundan bir nevi "alan razı, satan razı"dır. Bu tür bir listeyi gören kişi, bunun belli bir amaca yönelik olduğunu anlayamayacak kadar izan yoksunu ise varsın okumasın zaten.

     2) Okuma listesinden bir kitap okumak, listede yer almayan bir kitabın okunmamasına veya önemsenmemesine yol açar mı? "Listelerde olan kitapları okuduğumuz için listelerde olmayan kitaplar okunmuyor" yargısı bir tespit değil, yanlış sebep safsatasıdır (non causa pro causa). Okuma listelerinin hiçbiri "diğer kitaplar değersizdir, önemsizdir" iddiasında değildir; sadece bunlar bizim mühim bulduklarımız derler size. Sözgelimi "benim için arkadaşlık ilişkisinde empati yapmak önemlidir" demek, cömertlik ya da nezaket önemsizdir manasına gelmez.

   3) Okuyacağımız kitabı seçerken başkalarının tayin ettiği bir listeye uymak sıkıcı mıdır? Herhangi bir şeye bağlı kalmak, hele zihnimizin kanatlanıp uçtuğu ve nadiren de olsa tam anlamıyla hür olduğumuzu hissettiğimiz kitap okuma eyleminde kendimizi bir şeye bağlamak, hiç tercih edilebilir bir şey değildir. Fakat bu, listede yer alan bütün kitaplar okuyanı sıkacaktır demek değildir. Okuyucu-okunan ilişkisine dayalı mahrem bir alandır bu. Yalnızca yönledirme konusunda bir bağlayıcılık söz konusudur ki bu da geçici bir müddettir. Okuma listesindeki kitapları okuyanların belli bir gayesi olduğundan, maksada ulaşıldığında süreç sonlanır.

     4)  Okuma listeleri kitap okumaktan soğutur mu? İlk üç soruyla beraber bu soru da realiteden uzak bir sualdir. Bir okuma listesini kale aldığınızda, onu sıkı sıkıya uygulayacağınıza dair söz vermeniz iktiza etmiyor. Kimse sizden kimlik fotokopisi ve biyometrik fotoğraf alıp sizi kitap okuma kampında silah altına almayacak. "Okuma listesindeki tüm kitapları okuyacağıma and içerim!" şeklinde bir yemin törenine katılmayacaksınız. Bir listeden birkaç kitap ayıklama, birçok listeden seçmeler yaparak kendi listenizi oluşturma vb. birçok hakka sahipsiniz.

Son elli yılın en iyi 20 filmi, İstanbul’da görülmesi gereken 10 müze, ölmeden önce yapılacak 100 şey vs. her şeyin listesi var artık. Kitabın niye olmasın? Kimlerin, neye istinaden hazırladığına dikkat ettiğimiz takdirde okuma listelerinden istifade edebiliriz. Hatta, tecrübeyi göz ardı etmeyerek zamanımızı iyi değerlendirmemize yarayacak bu listelere muhtacız.